Εργασία ιερέως π Αλεξίου Ντάβαρη

« ος λαλήσει και ερεί• ιδέ τούτο κενόν εστιν, ήδη γέγονεν εν τοις αιώσι τοις γενομένοις από έμπροσθεν ημών..» Εκκλησιαστής, κεφ. α , στ 10. Ιερεύς Αλέξιος Ντάβαρης



ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2020

ΣΤΡΕΦΙ ΗΛΕΙΑΣ

Θέμα:

«Ο Εφημέριος μιάς ενορίας σήμερα με ποιο τρόπον μπορεί να επικοινωνήση με τους ενορίτας του: Με γράμμα, ηλεκτρονικά, τηλεφωνικά, με προσωπική επίσκεψι στο σπίτι του ενορίτου ή στο Γραφείο της ενορίας ή με τρίτα πρόσωπα;».

Κυρίως Θέμα:

Εφημέριος, πηγάζει από το ρήμα εφημερεύω, δηλαδή βρίσκομαι σε ετοιμότητα για την αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών . Ο Εφημέριος όχι μόνο εφημερεύει αλλά και διανυκτερεύει, είναι ο άγρυπνος φρουρός για το ποίμνιό του, λαγοκοιμάται όπως συνήθως λέμε. Κατά την προτροπή του Αποστόλου Παύλου ο εφημέριος πρέπει να είναι καλός στρατιώτης• «συ ούν κακοπάθησον ως καλός στρατιώτης Ιησού Χριστού.» .

Ο εφημέριος του χωριού είναι πολύ εύκολο να επικοινωνήσει με τους ενορίτες του, με προσωπική επίσκεψη στο σπίτι, το χωράφι ή στο καφενείο. Διάθεση να υπάρχει και όλα είναι εύκολα και βατά. Ο ιερέας του χωριού γνωρίζει τους ενορίτες του με το μικρό τους όνομα «τα πρόβατα της φωνής αυτού ακούει, και τὰ ίδια πρόβατα καλεί κατ᾿ όνομα και εξάγει αυτά. ... ο ποιμήν ο καλός, και γινώσκω τα εμά και γινώσκομαι υπό των εμών », καθώς επίσης και οι χριστιανοί γνωρίζουν τον ποιμένα τους. Με διακριτικότητα παρακολουθεί τις κινήσεις των ενοριτών του. Στο χωριό ο ιερέας έχει αρκετές ευκαιρίες να έρθει κοντά στον ενορίτη του, λ.χ. στη γέννηση του παιδιού του, όπου ο εφημέριος θα πάει να διαβάσει τις ευχές στη Λεχώ, στην κηδεία (αν και στα χωριά έχει έρθει η μόδα να μην πηγαίνουν το νεκρό στο σπίτι αλλά κατευθείαν στην Εκκλησία, όμως το βράδυ δέχονται επισκέψεις στο σπίτι τους), όπου θα διαβάσει τρισάγιο και θα καθίσει να ξενυχτίσει λίγο, στο γάμο, την βάπτιση, κ.ο.κ.. Ο εφημέριος επικοινωνεί με το ποίμνιό του με κάθε δυνατό τρόπο, με το πώς μιλάει, με το πώς στέκεται, πώς χαμογελά, πώς προσεύχεται και γενικότερα με τον τρόπο που κινείται μέσα στη κοινωνία. Έχει το μεγάλο προνόμιο να μπαίνει στα σπίτια των ανθρώπων, κάτι που σε άλλες περιπτώσεις δεν θα ήταν εύκολο να συμβεί.

Φυσικά ανάλογα τη περίπτωση ο εφημέριος θα κρίνει το πώς θα επικοινωνήσει με τον ενορίτη του, λ.χ. εάν είναι σε Νοσοκομείο των Αθηνών θα επικοινωνήσει τηλεφωνικώς να δώσει τις ευχές του, εάν είναι στο σπίτι και αναρρώνει (δεν πρέπει να τον επισκεφτεί την πρώτη ημέρα), θα στείλει χαιρετίσματα με κάποιον οικείο και θα τον ειδοποιήσει ότι θα τον επισκεφτεί την τάδε ημέρα. Επίσης εξαρτάται το θέμα που έχει προκύψει λ.χ. εάν είναι κάτι που επείγει παίρνει τηλέφωνο για κατ' ιδίαν συνάντηση, αν δεν είναι επείγον τηλεφωνεί και κανονίζει μια συνάντηση τις ερχόμενες ημέρες. Πάντως όπως και να έχει το θέμα πρέπει να είναι δια ζώσης η επικοινωνία, γιατί εκεί βλέπει την όποια αντίδραση του συνομιλητή του, είτε από τις συσπάσεις του προσώπου του, ήτις διάφορες κινήσεις του σώματός του και γενικά την όλη συμπεριφορά του, γιατί μιλά και η γλώσσα του σώματος (δηλαδή οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου, κ. λπ.).

Πολύ σημαντική είναι και η μη λεκτική επικοινωνία που διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην καθημερινή επικοινωνία του κληρικού με το ποίμνιό του. Ένας τρόπος μη λεκτικής επικοινωνίας είναι και η σιωπή. Αν και από τη φύση της δραστηριότητας του ιερέα που πολύ συχνά και με πολλούς τρόπους μιλάει, είναι εξίσου πολύ σημαντικό να ξέρει καλά και την τέχνη να ακούει. Ένα βλέμμα, ένα χαμόγελο, ένα χάδι, ένα δάκρυ, η στάση ευλάβειας ακόμα και η αμφίεσή του είναι παράμετροι της μη λεκτικής επικοινωνίας και όλα αυτά μπορούν να αποτελέσουν δυνατά εργαλεία στα χέρια του. Μια κίνηση, μια έκφραση του προσώπου του μπορεί κάποιες φορές να είναι πιο σημαντική από ένα κήρυγμα.

Έχει μεγάλη σημασία να έχουμε επίγνωση συναισθημάτων, τόσο των δικών μας όσο και των άλλων, για να διαχειριζόμαστε με επιτυχία τις σχέσεις μας με τους άλλους, αυτά πηγάζουν μέσα από την άμεση επικοινωνία κι έχει αποτελεσματικό χειρισμό των όποιων συγκρούσεων. Όσοι είναι καλοί διαχειριστές σχέσεων είναι σε θέση να βλέπουν το όφελος που αποκομίζουν γνωρίζοντας τόσους πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους, ακόμη κι εκείνους προς τους οποίους δεν αισθάνονται μεγάλη συμπάθεια. Οι σταθερές σχέσεις προκύπτουν από το πόσο κατανοούμε τους ανθρώπους, πώς συμπεριφερόμαστε και τι έχουμε βιώσει μαζί τους . Η ανάπτυξη και η διατήρηση καλών σχέσεων με τους άλλους απαιτεί επικοινωνία, επαφή, προσεγμένη συμπεριφορά . Η διαχείριση σχέσεων, είναι το προϊόν των τριών πρώτων τομέων της συναισθηματικής νοημοσύνης, δηλαδή της αυτοεπίγνωσης, της αυτοδιαχείρισης και της κοινωνικής επίγνωσης. Περιλαμβάνει δεξιότητες οι οποίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές στις σχέσεις και στον επιδέξιο χειρισμό των συναισθημάτων των άλλων. Οι δεξιότητες αυτές είναι: η επιρροή, η επικοινωνία, η ηγεσία που εμπνέει, ο χειρισμός πολυπλοκότητας και αλλαγής, η διαχείριση συγκρούσεων, η συνεργασία και η ανάπτυξη δικτύου σχέσεων .

Η ποιμαντική είναι επιστήμη και τέχνη· είναι χάρισμα του Αγίου Πνεύματος. Με τη χειροτονία του ο ιερέας λαμβάνει το χάρισμα της ιερωσύνης. Όμως, «ἡ θεία Χάρις ἡ τὰ ἀσθενῆ θεραπεύουσα καὶ τὰ ἐλλείποντα ἀναπληροῦσα ... » δεν έρχεται αυτόματα. Απαιτείται παράλληλα και η προσπάθεια του ιερέα για την «μετ' επιστήμης» άσκηση του ποιμαίνειν. Απαιτείται συνεχής ενημέρωση, κατάρτιση και διά βίου επιμόρφωση του κληρικού για την τελειοποίηση του ποιμαντικού χαρίσματος. Η ποιμαντική πράξη δεν μπορεί να στηρίζεται στον αυτοσχεδιασμό, στον αυθορμητισμό, στις καλές προθέσεις και το «φιλάνθρωπον» των ποιμένων .

Ο ορθόδοξος ιερέας πρέπει να κατανοήσει ότι με το μυστήριο της ιερωσύνης, το οποίο τον καθιερώνει ως ποιμένα, αναλαμβάνει το έργο της σωτηρίας του ανθρώπου και καθίσταται ηγετική φυσιογνωμία μέσα στην κοινότητα των πιστών. Γίνεται όργανο της θείας Χάριτος, οικονόμος των μυστηρίων του Θεού, και επομένως αναλαμβάνει τεράστια ευθύνη για τη σωστή διαχείριση της πνευματικής εξουσίας που του έχει εμπιστευθεί η Εκκλησία. Η βίωση αυτής της ποιμαντικής ευθύνης πρέπει να οδηγεί τον ποιμένα στην ενεργοποίηση όλων των δυνάμεών του για την επιτυχία του έργου του, κι αυτό θα επιτευχθεί δια μέσω της διαρκούς προσωπικής επαφής με τους ενορίτες. Η εργασία του συνίσταται στην ανταπόκριση στις καθημερινές ποιμαντικές ανάγκες κατά το δυνατόν. Ο πραγματικός πνευματικός ηγέτης εφαρμόζοντας την αρχή της εξατομίκευσης αναζητεί την κατάλληλη για κάθε περίσταση απάντηση· ακολουθεί τη λυτρωτική ενέργεια της Εκκλησίας με επίγνωση της ευθύνης του «κατά τήν ἑκάστου ἰδίαν χρείαν» . Αυτό σημαίνει και εκσυγχρονισμό του ποιμαντικού έργου προς τις ανάγκες του ποιμνίου. Η εργασία του ποιμένα θα πρέπει να γίνεται με ανιδιοτέλεια και αυτοθυσία. Οφείλει ο ίδιος να αφιερώνεται με όλες του τις δυνάμεις στο έργο της καθοδήγησης του ποιμνίου του, χωρίς να λογαριάζει τα δικαιώματά του και το συμφέρον του.

Στα καθήκοντα που αναλαμβάνει ο ορθόδοξος ποιμένας κατά τη χειροτονία του είναι και η διοίκηση της Εκκλησίας, σύμφωνα με το «βασιλικὸν ἀξίωμα» του Κυρίου. Ο ποιμένας-εφημέριος όχι μόνον αγιάζει-διδάσκει, αλλά και κυβερνά το ποίμνιο. Είναι ο κυβερνήτης της ενορίας του. Ως ηγέτης ο ποιμένας επωμίζεται την ευθύνη να συντονίζει το ποιμαντικό έργο και να υπάρχει εύρυθμη λειτουργία στο εκκλησιαστικό σώμα. Η έννοια της διακυβερνήσεως στην Εκκλησία δεν έχει τη σημασία της κυριαρχίας και του κατεξουσιασμού των πιστών, αλλά έχει κυρίως τη σημασία της διακονίας. Ο Χριστός έλεγε για τον εαυτό του• «οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν» , και καλούσε το λαό κοντά του για να σηκώσει τα ανθρώπινα βάρη. Παράλληλα δίδασκε και μυσταγωγούσε τους μαθητές του στο μυστήριο της κενώσεως, ανατρέποντας την κοσμική λογική• «ὃς ἐὰν θέλῃ γενέσθαι μέγας ἐν ὑμῖν, ἔσται ὑμῶν διάκονος, καὶ ὃς ἂν θέλῃ ὑμῶν γενέσθαι πρῶτος, ἔσται πάντων δοῦλος» . Για να επιβεβαιώσει ο Χριστός τα λόγια του, νίπτει πριν από το πάθος τα πόδια των μαθητών του και τους συνιστά να ακολουθούν το παράδειγμά του . Οι πνευματικοί ποιμένες καλούνται να μιμηθούν τον Χριστό και τους αποστόλους και να πορευθούν με διακονικό πνεύμα προς τη βάση της ανεστραμμένης πυραμίδας , για να σηκώσουν το βάρος της κακίας και της αμαρτίας του κόσμου. Η κίνηση αυτή αποτελεί μέγιστη πράξη αγάπης και προσφοράς στην κοινωνία . Μέσα στο παραπάνω πλαίσιο πρέπει να κατανοηθεί και η διοικητική προσφορά και η κοινωνική ευθύνη του ποιμένα. Το κανονικό σύστημα της Εκκλησίας μας έχει καθορισμένο επακριβώς τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διοικεί ο ποιμένας και βέβαια ο ίδιος θα πρέπει να το γνωρίζει καλά. Ο ιερέας είναι υπεύθυνος για το ποιμαντικό έργο, αλλά χρήσιμο είναι να ζητήσει και τη συνδρομή προσώπων, τα οποία θα αποτελούν τους συνεργάτες του. Επιβάλλεται να έχει συνεργάτες, γιατί το έργο είναι πολύπλευρο και δεν είναι δυνατόν να εξυπηρετείται σε όλους τους τομείς από τον ίδιο. Έτσι εκείνος έχει την ευθύνη να επιλέξει τους επιτρόπους, τον νεωκόρο, το βοηθητικό προσωπικό για την επίβλεψη των έργων φιλανθρωπίας, κ.ο.κ. .

Οι ποιμένες της Εκκλησίας ως αντιπρόσωποι του Θεού και συνεχίζοντας το έργο του Χριστού, είναι επιφορτισμένοι να προνοούν και να επιμελούνται την καθοδήγηση των πιστών ״εἰς τάς αὐλάς τοῦ Κυρίου״. Η δραστηριότητα αυτή των ποιμένων μέσα στην Εκκλησία ονομάζεται ״ποιμαντική״. Οι επιμέρους ποιμένες, στους οποίους έχει ανατεθεί η φροντίδα και η επιμέλεια της ״ποίμνης״ κατά την κανονική τους δικαιοδοσία, είναι πολλοί, και είναι οι επίσκοποι και οι πρεσβύτεροι. Αυτοί λοιπόν είναι επιφορτισμένοι και εξουσιοδοτημένοι από τον ίδιο το Θεό με τη φροντίδα της ευλογίας και του αγιασμού των πιστών διά των ιερών μυστηρίων και ακολουθιών. Έχουν ως καθήκον τη φροντίδα της διδασκαλίας, της κατηχήσεως, της παρακλήσεως, της νουθεσίας και της παραμυθίας. Χρέος του εφημερίου είναι επίσης και η φροντίδα της θεραπείας αυτών που νοσούν πνευματικά και η ίαση των ״πληγών״ τους, οι οποίες είναι το αποτέλεσμα της προσβολής της αμαρτίας. Επιπλέον, ο ιερέας έχει επιφορτισθεί και με τη φροντίδα και την αγωνία της αναζήτησης αυτών που έχουν πλανηθεί και την επαναφορά τους μέσα στην ποίμνη, όπως επίσης και με τη μέριμνα να αυξηθεί το ποίμνιο σύμφωνα με την εντολή του Κυρίου «καὶ ἄλλα πρόβατα ἔχω, ἃ οὐκ ἔστι ἐκ τῆς αὐλῆς ταύτης, κακεῖνα μὲ δεῖ ἀγαγεῖν καὶ τῆς φωνῆς μου ἀκούσουσιν καὶ γενήσεται μία ποίμνη εἷς ποιμὴν» . Η μίμηση του Χριστού από τον ποιμένα και τον ποιμενόμενο αποτελεί την πεμπτουσία της ποιμαντικής στην αρχαία Εκκλησία .«Ο όρος Ποιμαντική μπορεί να αναφέρεται τόσο στην Επιστήμη της Ποιμαντικής (ως θεωρία), όσο και στην Τέχνη της Διαποιμάνσεως (την άσκηση στην πράξη του ποιμαντικού έργου, τις εφαρμογές), συνεπώς το ״ἄνθρωπον ἄγειν, τό πολυτροπώτατον ζῶον καί ποικιλώτατον״, που συνιστά την ουσία του ποιμαντικού έργου, χαρακτηρίζεται εύστοχα από τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγοως "τέχνη τεχνῶν καί ἐπιστήμη ἐπιστημῶν"» .

Ο εφημέριος-ποιμένας είναι υπεύθυνος για κάθε ανάγκη του ποιμνίου του· πρέπει να επινοεί κάθε φορά που οι περιστάσεις το απαιτούν την ανάλογη φροντίδα, για να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ποιμνίου του. Ο ρόλος του δεν είναι ρόλος κυριάρχου, αλλά ρόλος οικονόμου των μυστηρίων της χάριτος του Θεού προς τους πιστούς: «ὅ ζητεῖται ἐν τοῖς οἰκονόμοις, ἵνα πιστὸς τίς εὑρεθῇ ... μόνα τὰ διατεταγμένα ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἀπαραλείπτως ἔργῳ καὶ λόγῳ πληρῶν» .Ο ιερέας οφείλει να διδάσκει το λαό του Θεού, να κηρύττει το θείο λόγο, να συμβουλεύει, να παρηγορεί, να ενισχύει, να καταπαύει ταραχές και έριδες, να προφυλάσσει από τις αιρέσεις τούς πιστούς, να συγχωρεί, να στερεώνει στην Ορθόδοξη πίστη. Ποτέ ο ιερέας δεν πρέπει να καταριέται, αλλά πάντοτε να ευλογεί κατά το λόγο του Αποστόλου Παύλου• «ευλογείτε και μη καταράσθε» , ποτέ δεν θα μεταφέρει κακότητα, αλλά καλοσύνη και αγάπη, πάντοτε θα είναι ελεήμων και στοργικός πατέρας.

Ο εφημέριος δε πρέπει να ζει εκτός τόπου και χρόνου «Ἐν σοφίᾳ περιπατεῖτε πρὸς τοὺς ἔξω, τὸν καιρὸν ἐξαγοραζόμενοι. Ὁ λόγος ὑμῶν πάντοτε ἐν χάριτι, ἅλατι ἠρτυμένος, εἰδέναι πῶς δεῖ ὑμᾶς ἑνὶ ἑκάστῳ ἀποκρίνεσθαι ». Δεν είναι δυνατόν να διακονεί τους ανθρώπους που ζουν στον κόσμο και να αγνοεί τα προβλήματά τους. Οι πιστοί περιμένουν η συμπεριφορά του ιερέα να φανερώνει κάθε στιγμή τη πατρική του ιδιότητα. Αναμένουν να σκύβει με αγάπη πάνω στο κάθε παιδί του και να το βοηθάει στις δυσκολίες του, να συντρέχει στη φτώχεια του, να το αγκαλιάζει στο πόνο του και αφού με τον τρόπο αυτό δείξει ότι είναι πραγματικός πατέρας, ύστερα να του μιλήσει για το Χριστό και την αλήθεια. Δε δικαιολογείται ο εφημέριος να μην έχει εποπτεία του στίβου στον οποίο καλείται να αγωνιστεί αποτελεσματικά» .

Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά η ανθρώπινη προσωπικότητα πάσχει και μάλιστα με τέτοιο τρόπο, που δεν είναι εύκολο να διευκρινισθεί. Η αλματώδης τεχνολογική εξέλιξη, πολιτιστικές και πνευματικές ανακατατάξεις, απαξίωση των παραδοσιακών ηθικών αξιών και αξιολογικές διαφοροποιήσεις των ηθικών αξιών, κοινωνικές αλλαγές και οικονομικές εξελίξεις και τόσα άλλα επιβαρύνουν υπερβολικά το σύγχρονο άνθρωπο και του αλλοιώνουν τη ζωή. Έτσι, κατ' ανάγκη ο σύγχρονος ποιμένας πρέπει να έχει στραμμένο το ενδιαφέρον του στη μελέτη σε βάθος των υπαρξιακών προβλημάτων που απασχολούν το σύγχρονο άνθρωπο, με προοπτική να δώσει λύσεις . Εξάλλου, η αλλοίωση και παραμόρφωση του ελληνορθόδοξου ήθους του λαού μας είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην αποστολή του ορθοδόξου ιερέως στο σύγχρονο κόσμο. Το πνευματικό τοπίο έχει διαφοροποιηθεί πολύ με την είσοδο χιλιάδων μεταναστών, την επίδραση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, την ψήφιση ευρωπαϊκών νόμων που αναιρούν την Ευαγγελική ζωή, και την ανενόχλητη διακίνηση επικίνδυνων ιδεολογιών. Η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται πιο πολύ με τη μεθοδευμένη αποδόμηση των προτύπων, τη σταδιακή αποχριστιανοποίηση της παιδείας και γενικώς την προβολή ενός ευρωπαϊκού μοντέλου ζωής, που έχει ως στόχο τη δημιουργία ενός υλόφρονος πολίτη, ο οποίος μέσα σ' αυτό το κλίμα αναζητεί μια μόνιμη ευημερία. Μέσα στο γενικό αυτό πλαίσιο της σύγχρονης πραγματικότητας εντάσσονται όλες οι εξωγενείς δυσχέρειες, τις οποίες καλείται ο ιερέας με την βοήθεια της ποιμαντικής επιστήμης, με διάκριση και ανεκτικότητα να αντιμετωπίσει στην ιερατική του αποστολή .

Συνεπώς η αποστολή του εφημερίου-ιερέα είναι ύψιστη, γιατί έχει να κάνει με την πνευματική ανάταση και τη διαποίμανση των ενοριτών του, πρέπει να γνωρίζει ότι θα δώσει λόγο στο Θεό περί ενός εκάστου αυτών. Αυτή την αποστολή η Εκκλησία του την ανέθεσε και είναι μεγάλο το χρέος. Γι' αυτό και ο ιερεύς πρέπει να έχει καθαρή ψυχή και όπως μας λέει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος• «ἱερέως ψυχήν δεῖ τῶν ἀκτίνων αὐτῶν εἶναι καθαρωτέραν». Αυτή τη βάση έθεσε ο απόστολος Παύλος λέγοντας «τοῖς πᾶσι γέγονα τὰ πάντα, ἵνα πάντως τινὰς σώσω» . Ο Μέγας Βασίλειος μας λέει ότι οι ποιμένες πρέπει να είναι ως πατέρες και τροφοί των τέκνων τους .

Φυσικά για να ευοδωθούν όλα αυτά πρέπει ο ιερέας να έχει δια ζώσης επικοινωνία με τους ενορίτες του. Πρέπει να διαπνέονται από το παράδειγμα του ιδίου του Χριστού, ο οποίος πολλές φορές τόνισε προς τους μαθητές του ότι• «ἐγὼ γὰρ εἰμὶ ἐν μέσῳ ὑμῶν ὡς ὁ διακονῶν» .

Ο εφημέριος πρέπει να έχει στόχο, δε τρέχει στη τύχη και χωρίς λόγο, αλλά έχει συγκεκριμένο σκοπό και αποστολή• «ἐγὼ τοίνυν οὕτω τρέχω, ὡς οὐκ ἀδήλως, οὕτω πυκτεύω, ὡς οὐκ ἀέρα δέρων» .